قبل از بررسی اکوسیستم ژرف‌فن (Deep Tech Ecosystem)، نوشته پیشین درباره چیستی ژرف‌فن (Deep Tech) و پیشران‌های آن را بخوانید. پیچیدگی‌های ژرف‌فن‌ها باعث شده است که یک استارتاپ به‌تنهایی نتواند تمام بار توسعه فناوری را به دوش بکشد. توسعه ژرف‌فن از تحقیق‌وتوسعه تا تجاری‌سازی، به اکوسیستمی متشکل از بازیگران متنوع نیاز دارد. از این گذشته ژرف‌فن‌ها می‌توانند کل زنجیره تأمین و ارزش را تحت تأثیر قرار بدهند و در نتیجه نمی‌توان به‌سادگی برای رسیدن به آن‌ها استراتژی تدوین کرد؛ چراکه در اکوسیستم ژرف‌فن، وابستگی ذی‌نفعان و مدل‌های خلق ارزش تفاوت‌هایی اساسی با اکوسیتم‌های پیشین دارد. تازه‌واردها خود را در قلمروی ناآشنا می‌بینند اما ناگزیرند که راه خود را پیدا کنند. اکوسیستم‌های کسب‌وکار مفهوم جدیدی نیستند؛ اما ویژگی‌های ژرف‌فن باعث شده است در این نوشتار به‌طور ویژه به اکوسیستم ژرف‌فن بپردازیم.
ویژگی‌های اکوسیستم ژرف‌فن (Deep Tech Ecosystem)
کسب‌وکارها با اهداف مختلف با یکدیگر همکاری می‌کنند؛ اما همکاری برای توسعه ژرف‌فن با سایر همکاری‌ها متفاوت است. چرایی این تفاوت در چهار ویژگی اکوسیستم‌های ژرف‌فن نهفته است:
ویژگی‌های اکوسیستم ژرف‌فن (Deep Tech Ecosystem)
- بازیگران متنوع. اول اینکه شامل بازیگران متنوعی از هر دو بخش عمومی و خصوصی است. اولویت‌ها و نیازهای هر کدام از آن‌ها متفاوت و هر یک اثرگذاری ویژه‌ای در اکوسیستم ژرف‌فن دارند.
- پویایی بالا. اکوسیستم ژرف‌فن (Deep Tech Ecosystem) به‌شدت پویا است؛ بازیگران می‌آیند و می‌روند و ارتباطاتی ایجاد می‌کنند که پیش از آن هیچ وقت وجود نداشته یا چندان مرسوم نبوده است. هر قدر فناوری بیشتر رشد کند یا بالغ شود، ماهیت ارتباطات بین اعضای اکوسیستم نیز تغییر می‌کند.
- مرکززدایی‌شده. چندوجهی بودن همکاری‌های حوزه ژرف‌فن باعث می‌شود هیچ کدام از اعضا نتواند کل اکوسیستم را کنترل کند. حتی بازیگران قوی‌تر در اکوسیستم بیشتر نقش جذب‌کننده سایر اعضا برای همکاری را دارند تا نقش مدیریت‌کننده آن‌ها.
- منافع متنوع. منافع مالی تنها انگیزه اعضای اکوسیستم در شکل‌گیری همکاری‌ها نیست. دانش، داده‌ها، ارتباطات، تخصص و دسترسی به بازار از جمله سایر انگیزاننده‌هایی است که باعث تحکیم روابط بازیگران اکوسیستم ژرف‌فن (Deep Tech Ecosystem) می‌شود.
بازیگران کلیدی اکوسیستم ژرف‌فن (Deep Tech Ecosystem)
- استارتاپ‌ها: از هر طرف که بنگرید، استارتاپ‌ها در مرکز اکوسیستم ژرف‌فن قرار دارند. آن‌ها نقشی اساسی در تسریع تحقیق‌وتوسعه و تجاری‌سازی فناوری‌های پرریسک و نوآوری‌های رادیکال دارند. در این راه بازیگران دیگری به آن‌ها یاری می‌رسانند و هر کدام نقش ویژه خود را ایفا می‌کنند. مثلاً سرمایهگذاران علاوه بر تأمین مالی، تخصص ویژه‌ای در توسعه استارتاپ و تدوین استراتژی‌های آن دارند. به‌طور مشابه، شرکت‌های بزرگ‌تر که با استارتاپ‌ها همکاری می‌کنند، هم در تأمین منابع مالی و الزامات فنی نقش دارند هم باعث می‌شوند استارتاپ راحت‌تر به بازارهای هدف دست یابد. از طرفی تسهیلگرانی مانند شتابدهنده‌ها نیز در این اکوسیستم فعال هستند تا شکل‌گیری و رشد استارتاپ‌ها را شتاب ببخشند. دانشگاه‌ها نیز نقش بازوی پژوهشی استارتاپ‌ها را دارند.
- شرکت‌های بزرگ (corporates). بسیاری از استارتاپ‌های مایل هستند با شرکت‌های بزرگ وارد همکاری شوند، زیرا جایگاهشان در بازار تثبیت‌شده است، اطلاعات مشتری‌ها را در اختیار دارند، پایگاهی از مشتریان را شکل داده‌اند و به شبکه‌های توزیع دسترسی دارند. چنین همکاری‌هایی از طرفی باعث می‌شود استارتاپ با استفاده از قابلیت‌های شرکت بزرگ‌تر محصول خود را توسعه دهد و به بازار عرضه کند، از سوی دیگر نوآوری را در شرکت بزرگ‌تر تسریع می‌کند و جریان‌های درآمدی جدیدی را برای آن شکل می‌دهد.
- سرمایهگذاران. حجم سرمایه‌گذاری خطرپذیر روی ژرف‌فن در دنیا رو به افزایش است. سرمایه‌گذار خطر پذیر بر خلاف سرمایهگذاران معمولی، پول هوشمند وارد استارتاپ می‌کنند. آن‌ها صرفاً تأمین‌کننده مالی نیستند بلکه نقشی اساسی در هدایت کسب‌وکار ایفا می‌کنند. رقابت اصلی این سرمایهگذاران بیش از تأمین مالی، معطوف به خدمات و حمایت‌هایی است که می‌توانند در راستای هدایت کسب‌وکار به استارتاپ بدهند. این امر باعث شده است که سرمایه‌گذاری خطرپذیر رفته‌رفته تخصصی‌تر شود. به عبارتی، برخی سرمایهگذاران فقط روی فناوری‌های خاصی که شناخت بیشتری از آن‌ها دارند، سرمایه‌گذاری می‌کنند.
- دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها. فراتر از آموزش و پژوهش، دانشگاه‌ها به توسعه قابلیت‌های نوآوری و انتقال فناوری نیز روی آورده‌اند. بسیاری از دانشگاه‌ها زیرساخت‌هایی را چون مراکز نوآوری، شتابدهنده‌ها، دوره‌های کارآفرینی و حتی صندوق سرمایه‌گذاری فراهم کرده‌اند تا دانشجویان بیش از پیش به نوآوری ترغیب شوند. از طرفی پژوهش‌های پایه‌ای دانشگاه‌ها زمینه‌ساز نوآوری‌هایی است که در افق بلندمدت محقق می‌شود.
- دولت‌ها. نقش دولت به‌ویژه در زمینه تأمین مالی برای تحقیق‌توسعه فناوری‌های نامطمئن و همچنین قانون‌گذاری برای فناوری‌های نوظهور بسیار حائز اهمیت است. حمایت‌های دولتی باعث جهت‌دهی به توسعه ژرف‌فن‌ها می‌شود.
- تسهیلگران. تسهیلگران شامل مراکز رشد، شتابدهنده‌ها و برگزارکنندگان رویدادها و رقابت‌های نوآوری هستند. تمرکز اصلی آن‌ها بر شبکه‌سازی، تقویت ارتباطات، منتورینگ و توانمندسازی اکوسیستم ژرف‌فن (Deep Tech Ecosystem) است. حوزه اثر اغلب تسهیلگران محلی است و نقشی اساسی در پویایی اکوسیستم ژرف‌فن در مناطق مختلف دارند.
***
نوشتار فوق ترجمه و تلخیصی بود از گزارش The Dawn of the Deep-Tech-Ecosystem که در تاریخ ۱۴ مارس ۲۰۱۹ در وبسایت گروه مشاوران بوستون (BCG) منتشر شده است.