مفهوم ژرف‌فن (Deep Tech) چگونه شکل گرفته است؟
فناوری‌ها همه جا ما را محاصره کرده‌اند. هر یک از ما روزانه با چندین محصول و خدمت فناورانه به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم روبه‌رو هستیم؛ اما آیا همه این‌ها در یک سطح از فناوری هستند؟ آیا می‌توان کسب‌وکاری را که با استفاده از فناوری‌های موجود خدمتی نوآورانه ارائه می‌دهد، با کسب‌وکاری که محصولش از یک پیشرفت اساسی فناورانه نشئت می‌گیرد، برابر دانست؟ مثلا خدمت تاکسی‌های اینترنتی را با ساخت بافت پوستی مصنوعی قابل مقایسه هستند؟ اینجا است که برای تفاوت‌گذاشتن بین این دو پدیده، مفهوم ژرف‌فن (Deep tech یا فناوری عمیق) شکل گرفته است.
ژرف‌فن را اولین بار Swati Chaturvedi، بنیان‌گذار شرکت سرمایه‌گذاری propel (x)، در نوشته‌ای وبلاگی به کار برد. او استارتاپ‌های ژرف‌فن را اینگونه تعریف می‌کند:
پس از وی این مفهوم رفته‌رفته وارد ادبیات مدیریت شد و گروه مشاوران بوستون (BCG) و سازمان Hello Tomorrow این مفهوم را به طور ویژه‌ای بسط داده‌اند.
ژرف‌فن (Deep Tech) را چگونه بشناسیم؟
ژرف‌فن را می‌توان با سه ویژگی اصلی در فضای کسب‌وکار شناسایی کرد:
۱. این فناوری‌ها تأثیر بزرگی در کسب‌وکار و جامعه می‌گذارند. نوآوری‌های مبتنی بر ژرف‌فن می‌توانند ارزش اقتصادی عظیمی ایجاد کنند و اثرگذاری‌شان با گذار از قلمرو مالی، به زندگی روزانه مردم می‌رسد. بسیاری از استارتاپ‌های مبتنی بر ژرف‌فن با هدف ارتقای سلامت مردم، توسعه زیرساخت‌ها و مقابله با چالش‌های زیست‌محیطی شکل گرفته‌اند.
۲. فناوری‌های ژرف زمان زیادی نیاز دارند تا از تئوری به سطحی برسند که کاربردی عملی داشته باشند. این زمان وابسته به نوع فناوری متغیر است ولی تقریباً همیشه از زمان مورد نیاز برای توسعه نوآوری مبتنی بر فناوری‌های در دسترس، بیشتر است (مانند ایجاد یک اپلیکیشن جدید).
۳. برای توسعه و مقیاس‌گرفتن این فناوری‌ها، سرمایه‌گذاری چشمگیری نیاز است. سرمایه نیز مانند زمان با توجه نوع فناوری متفاوت است. عوامل متعددی سرمایه‌گذاری روی ژرف‌فن (Deep Tech) را پیچیده می‌کنند. یکی از آن‌ها ریسک بازار است. شرکت‌هایی که روی تحقیقات اولیه سرمایه‌گذاری می‌کنند، پیش از آنکه حتی نمونه اولیه‌ای وجود داشته باشد، معمولاً نمی‌توانند موفقیت محصول را در بازار به‌درستی پیش‌بینی کنند. علاوه بر این، ریسک فناوری هم بر پیچیدگی‌ها می‌افزاید، به‌ویژه اگر شرکت سرمایه‌گذار تخصص لازم را برای پیش‌بینی و ارزیابی فناوری‌های نوظهور نداشته باشد.
دشواری‌های تحقیق‌وتوسعه استارتاپ‌های ژرف‌فن باعث شده که روند تأمین مالی در آن‌ها با سایر استارتاپ‌های متفاوت باشد. استارتاپ‌ها معمولاً با سرمایه شخصی و کمک دوستان و خانواده شروع می‌شوند. سپس سعی می‌کنند مرحله‌به‌مرحله از سرمایه‌گذاران خطرپذیر، سرمایه جذب کنند. در استارتاپ‌های ژرف‌فن اما سرمایه شخصی و خانوادگی به چشم نمی‌آید. آن‌ها از همان شروع تحقیق‌وتوسعه به سرمایه قابل توجهی نیاز دارند که باید از نهادهای عمومی یا خصوصی تأمین شود. استارتاپ‌های مبتنی بر ژرف‌فن در مسیر توسعه خود به فراخور هر مرحله ناگزیرند از حمایت‌های مالی و غیرمالی نهادهایی چون سرمایه‌گذاران خطرپذیر شرکتی (CVC)، شتابدهنده‌ها، مراکز رشد و … بیش از استارتاپ‌های معمولی استفاده کنند.
با این اوصاف، BCG بر اساس حجم سرمایه‌گذاری‌هایی که در سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۸ روی استارتاپ‌های فناوری‌محور انجام شده است، ژرف‌فن‌های آینده‌دار را به‌ترتیب اهمیت فهرست کرده است:
پیشران‌های اصلی ژرف‌فن (Deep Tech)
تا اینجا فهمیدیم ژرف‌فن چیست، چه ویژگی‌هایی دارد و به چه چیزهایی اطلاق می‌شود. در ادامه می‌بینیم که چه چیزهایی باعث شده است ژرف‌فن تا این اندازه مهم شمرده شود.
-
ظهور فناوری‌های پلتفرمی جدید:
نوآوری در دهه‌های گذشته مدیون تعداد انگشت‌شماری فناوری‌های پلتفرمی (platform technology) قدرتمند است (تراشه‌های سیلیکونی، رایانه‌های رومیزی، اینترنت و موبایل). این فناوری‌ها سکوی پرتاب نوآوری‌ها متعدد در صنایع متفاوت بودند. حالا پس از دهه‌های پژوهش‌های پایه‌ای، فناوری‌های پلتفرمی جدیدی در حال پدیدارشدن هستند که راه را برای نوآوری در دهه‌های آینده هموار می‌کنند. این فناوری‌ها به‌طور هم‌زمان در حوزه‌های نرم‌افزار (یادگیری ماشین)، سخت‌افزار (رایانش کوانتومی)، زیست‌شناسی (توالی‌یابی ژنی)، ساخت‌وتولید (چاپ سه‌بعدی) و … در حال شکل‌گیری هستند. هر یک از این‌ها به‌تنهایی ظرفیت تحول‌آفرین عظیمی دارند. حتی می‌توانند با هم ترکیب شوند و تغییراتی شگرف بیافرینند. هر چقدر که این فناوری‌های پلتفرمی رشد کنند، موانع فعالیت کسب‌وکارها کم‌رنگ‌تر می‌شوند. برای نمونه چاپ سه‌بعدی را در نظر بیاورید که چه تأثیر چشمگیری در نمونه‌سازی سریع و سفارشی‌سازی در صنایع گوناگون داشته است.
-
تنوع در مسیرهای نوآوری:
امروزه نوآوری مانند گذشته صرفاً به واحدهای تحقیق‌وتوسعه شرکت‌های بزرگ محدود نیست. حالا با طیف متنوعی از شرکت‌های نوپا، پژوهشگران، دانشگاهیان و … روبه‌رو هستیم که هر کدام به نوعی در پیشبرد ژرف‌فن (Deep Tech) دست دارند. از این رو شرکت‌های بزرگ نیز برنامه نوآوری خود را تغییر داده‌اند. آن‌ها برای سرمایه‌گذاری مستقیم در استارتاپ‌ها، واحدهای سرمایه‌گذاری خطرپذیر شرکتی (CVC) را ایجاد کرده‌اند، شتابدهنده تأسیس می‌کنند یا با شتابدهنده‌ها و مراکز رشد وارد تعامل نزدیک می‌شوند.
-
چالش‌های اساسی:
علاوه بر همه این‌ها، جهان امروز با چالش‌هایی روبه‌رو است که پاسخ به آن‌ها نیاز به توسعه ژرف‌فن دارد. نمی‌توان مسائلی چون تغییرات اقلیمی، تأمین غذای جمعیت رو به رشد جهان، تأمین سلامت انسان‌ها و مانند این‌ها را با فناوری‌های معمولی حل کرد.
***
در این نوشتار به‌طور گذرا به مفهومی پرداختیم که در اکوسیستم نوآوری کشور، کمتر به آن اشاره می‌شود. هدف ما در آی‌چلنج این است که با استفاده از مکانیزم چالش‌های نوآوری، جایگاه توسعه کسب‌وکارهای مبتنی بر ژرف‌فن را در اکوسیستم کشور ارتقا بدهیم.
نوشتار فوق ترجمه و تلخیصی بود از گزارش The Dawn of the Deep Tech Ecosystem که در تاریخ ۱۴ مارس ۲۰۱۹ در وبسایت گروه مشاوران بوستون (BCG) منتشر شده است.