نوآوری باز چیست؟

پس از مفهوم‌پردازی نوآوری در نوشتار قبلی، حالا به مفهوم به نوآوری باز (Open Innovation) می‌پردازیم که آی‌چلنج بر پایه آن شکل گرفته است. نوآوری باز را اولین‌ بار، هنری چسبرو (Henry Chesbrough) در سال ۲۰۰۳ در کتابی با همین نام، مفهوم‌پردازی کرد. نوآوری باز به‌تدریج به‌عنوان یک پاردایم (paradigm) جدید در حوزه مدیریت نوآوری (Innovation management) مطرح شد. پیش از آن، در ادبیات مدیریت نوآوری، صرفاً توان داخلی سازمان، به‌ویژه واحد تحقیق‌وتوسعه (R&D) آن به‌عنوان پیشران نوآوری در سازمان به شمار می‌رفت. چسبرو این رویکرد را نوآوری بسته (Close Innovation) نامید. نوآوری باز در برابر چنین نگاهی به نوآوری شکل گرفت. بر اساس پارادایم نوآوری باز ایده‌هایی که داخل سازمان شکل می‌گیرند، ممکن است از طریق کانال‌هایی خارج از سازمان به بازار عرضه شوند و همچنین ایده‌هایی با منشأ بیرونی، از طریق امکانات سازمان تجاری‌سازی شوند [۱].
تحقیق‌وتوسعه داخلی یا به‌عبارت بهتر، توان درون‌سازمانی نوآوری، همواره برای شرکت‌ها دارایی ارزشمندی تلقی می‌شود؛ حتی مانعی برای ورود رقبای جدید به بازار به شمار می‌آید. در دهه‌های گذشته، فقط شرکت‌هایی توان رقابت داشتند که می‌توانستند بیشتر برای تحقیق‌وتوسعه داخلی هزینه کنند. نوآوری بسته مبتنی بر فلسفه خوداتکایی سال‌ها بر فضای نوآوری در بسیاری از صنایع سیطره داشت. شعار این فلسفه این بود: «نوآوری موفق باید کنترل‌شده باشد. اگر می‌خواهید کاری درست انجام شود، خودتان انجامش دهید.» [۲].

در دو دهه گذشته، اغلب صنایع دچار دگرگونی‌هایی شده‌اند که جایگاه شرکت‌های جاافتاده را دچار تزلزل کرده است. آن‌ها امروزه با رقابت سنگین‌تری روبه‌رو هستند، مخصوصاً از طرف تازه‌واردها. این تازه‌واردها ممکن است توان تحقیقاتی چندانی نداشته باشند؛ اما نوآوری‌های خود را از راه‌های جدیدی به بازار عرضه می‌کنند. از طرفی افزایش هزینه توسعه فناوری در بسیاری از صنایع فشار دوچندانی بر شرکت‌ها وارد می‌کند. علاوه بر هزینه توسعه فناوری، کوتاه‌شدن چرخه عمر محصولات نیز باعث شده است تا حتی سازمان‌های بزرگی که از پس هزینه‌های بالای تحقیق‌وتوسعه بر می‌آیند نیز نسبت به استراتژی‌های نوآوری خود تجدید نظر کنند [۳].
آنچه گفته شد مهم‌ترین عواملی بود که شرکت‌های بزرگ و جاافتاده را به گذار از نوآوری بسته به نوآوری باز وا داشته است. مدل کسب‌وکار مبتنی بر نوآوری باز از طریق بهره‌گیری از توان نوآوری خارجی منجر به صرفه‌جویی در هزینه‌ها و زمان می‌شود. از طرفی می‌تواند با مدل‌های همکاری متنوع، جریان‌های درآمدی جدید ایجاد کند.
نوآوری باز را می‌توان در یک جمله اینگونه تعریف کرد [۴]:

استفاده از جريان‌های درونسو و برونسوی هدفمند دانش برای شتابدهی به

نوآوری داخلی و گسترش بازار برای استفاده خارجی از نوآوری

حالا بیایید برای درک بهتر مفاهیم نوآوری بسته و باز یکی از تجربه‌های موفق آی‌چلنج را باهم مرور کنیم:
شرکت اسنوا، یکی از شرکت‌های صاحب‌نام لوازم خانگی در بازار ایران، به‌دنبال راهکاری بود تا سطوح شیشه‌ای و فلزی اجاق‌های گاز تولیدی خود را چربی‌گریز کند. فناوری این کار در اختیار رقبای خارجی اسنوا قرار داشت اما هیچ شرکتی در داخل کشور موفق به دستیابی به آن نشده بود.
مدیران تحقیق‌وتوسعه اسنوا به واسطه ستاد ویژه توسعه فناوری نانو، با ظرفیت‌های فناوری نانو برای حل مسئله خود آشنا شدند. کارشناسان ستاد به آن‌ها برگزاری یک چالش نوآوری را در پلتفرم آی‌چلنج، پیشنهاد دادند. از این رو، آی‌چلنج فراخوان چالش «تولید نانوپوشش‌های چربی‌گریز پایدار» را در بهمن ۱۳۹۵، منشتر کرد.
برای حل مسئله این چالش، ۶۲ طرح توسط پژوهشگران و فناوران از ۱۶ استان کشور در سامانه آی‌چلنج ثبت شد. از این بین، شش طرح پس از غربال اولیه و داوری‌های حضوری به مرحله ساخت نمونه اولیه راه یافتند. دست‌آخر در آذرماه ۱۳۹۶، شرکت نانو پاد شریف با پشت‌سرگذاشتن همه مراحل چالش و دریافت تأییدیه‌های مورد نیاز، به‌عنوان برنده چالش معرفی شد. نانوپاد شریف پس از توسعه محصول خود، از مهرماه ۱۳۹۷ با شرکت اسنوا همکاری بلندمدتی را آغاز کرد. تفاهم‌نامه این همکاری در یازدهمین جشنواره فناوری‌های نانو به امضای طرفین رسید.
در داستان همکاری اسنوا و نانو پاد شریف، می‌توان هم نشانی از نوآوری باز درون‌سو گرفت و هم نوآوری باز برون‌سو. در این نمونه موفق، اسنوا فناوری مورد نظر خود را از راهی به جز تحقیق‌وتوسعه داخلی به دست آورد. از طرفی نانو پاد نیز از طریق همکاری با اسنوا، به بازاری بزرگ برای تجاری‌سازی فناوری خود دست یافت.
برای جمع‌بندیِ آنچه درباره نوآوری باز گفته شد، جدول زیر می‌تواند راهگشا باشد. این جدول مقایسه‌ای است بین اصول کلی نوآوری بسته و نوآوری باز [۲]:

این یادداشت بر مفهوم و ضرورت نوآوری باز نگاهی گذرا داشت. نوآوری باز را می‌توان به روش‌های متفاوتی در سازمان‌ها پیاده‌سازی کرد که هر یک الزامات خاص خود را دارند. یکی از این روش‌ها، برگزاری مسابقات نوآوری باز است که عموماً تحت عنوان چالش‌های نوآوری شناخته می‌شوند. آی‌چلنج پلتفرمی است که قصد دارد با بسیج توان پژوهشی و فناورانه دانش‌آموختگان، پژوهشگران و شرکت‌های دانش‌بنیان ایرانی، راه‌حل‌هایی با قابلیت تجاری‌سازی برای مسائل صنعتی و اجتماعی کشور بیابد. در نوشتارهای آتی به انواع روش‌های نوآوری باز و الزامات آن‌ها بیشتر می‌پردازیم.

مراجع

1. Open innovation by Henry Chesbrough, Harvard Business School Press, 2003.

کتاب فوق را سیدکامران باقری و مرضیه شاوردی ترجمه و انتشارات رسا منتشر کرده است (لینک کتاب در سایت ناشر)

2. The Era of Open Innovation by Henry Chesbrough, MIT Sloan Management Review, 2013.
3. Why Companies Should Have Open Business Models by Henry Chesbrough, MIT Sloan Management Review, 2007.
4. Open Innovation: Researching a New Paradigm by H. Chesbrough, W. Vanhaverbeke and J. West, 2008.